شهادت دکتر مصطفی چمران

شهادت دکتر مصطفی چمران – (۱۰ مهر ۱۳۱۱ – ۳۱ خرداد ۱۳۶۰) سیاستمدار و فیزیکدان ایرانی و عضو نهضت آزادی ایران بود که به‌عنوان وزیر دفاع ایران، همراه موسی صدر در تشکیل جنبش امل (لبنان)، نماینده دوره اول مجلس شورای اسلامی، از فرماندهان در جنگ ایران و عراق و بنیان‌گذار ستاد جنگ‌های نامنظم بود.

در دانشگاه تهران، شاگرد مهدی بازرگان بود که عامل ورود او به سیاست شد. لیسانس الکترومکانیک گرفت و در آمریکا دکترای فیزیک پلاسما کسب کرد. پس از آموزش نظامی در مصر، به لبنان رفت. پس از کودتای ۲۸ مرداد در سازمان نهضت مقاومت ملی زیر نظر مهدی بازرگان، سید رضا زنجانی و سید محمود طالقانی، فعالیت می‌کرد. در زمان تحصیل در آمریکا به همراه ابراهیم یزدی، علی شریعتی و صادق قطب‌زاده، شاخه خارج از کشور نهضت آزادی ایران و انجمن اسلامی دانشجویان را تأسیس کرد. او هماهنگ‌کننده ارتش و نیروهای مردمی بود

زندگی‌نامه

مصطفی چمران در ۱۳۱۱ش در قم به دنیا آمد و از یک سالگی به همراه خانواده در تهران ساکن شد.

چمران دو بار ازدواج کرد. همسر اولش امریکایی بود که از او صاحب سه پسر و یک دختر گشت. خانواده‌اش هنگام اقامت چمران در لبنان، به سبب ناسازگاری با محیط، به امریکا بازگشتند و او خود در لبنان ماند و این امر موجب جدایی همسرش از او شد. پس از جدایی، وی با زنی لبنانی ازدواج کرد ولی از او صاحب فرزندی نشد.

چمران تحصیلات ابتدایی‌اش را در دبستان انتصاریه، نزدیک منطقه پامنار، گذراند و در دبیرستان دارالفنون و البرز دوره متوسطه را به پایان رساند. طی تحصیل از شاگردان ممتاز به شمار می‌آمد. از پانزده سالگی در جلسات دینی، از جمله درس تفسیر قرآن آیت الله طالقانی در مسجد هدایت شرکت کرد. وی در ۱۳۳۲ش در رشته الکترومکانیک دانشکده فنی دانشگاه تهران پذیرفته شد و در دوران تحصیل، دانشجویی ممتاز، و به ویژه مورد توجه و عنایت استادش، مهدی بازرگان، بود.
چمران پس از فارغ التحصیلی، در ۱۳۳۷ش با استفاده از بورس تحصیلی شاگردان ممتاز برای ادامه تحصیل راهی امریکا شد. درجه کارشناسی ارشد مهندسی برق را از دانشگاه تگزاس گرفت و برای ادامه تحصیل به دانشگاه برکلی رفت و دوره دکتری در رشته الکترونیک و فیزیک پلاسما را با درجه ممتاز به پایان رساند.

فعالیت‌های سیاسی در دوران تحصیل

عضویت در کمیته نهضت مقاومت ملی پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ش و سقوط دولت محمد مصدق، چمران به کمیته نهضت مقاومت ملی دانشکده فنی پیوست.

مصدومیت در ۱۶ آذر ۱۳۳۲ چمران در واقعه ۱۶ آذر ۱۳۳۲ش، در اعتراض دانشجویان به دیدار ریچارد نیکسون معاون رئیس جمهوری وقت امریکا از ایران، مصدوم شد. وی در دهمین سالگرد واقعه، مقاله مفصّلی در این باره نوشت که در نشریه کنفرانس بین المللی دانشجویان در امریکا به چاپ رسید.
مبارزه سیاسی ـ اعتقادی در آمریکا وی در طی تحصیل به مبارزه سیاسی ـ اعتقادی خود ادامه داد و به سبب این فعالیتها بورس تحصیلی‌اش قطع شد.[۸]

در دوران تحصیل در امریکا، وی و چند تن از دانشجویان، شاخه‌ای از جبهه ملی را با عنوان «جبهه ملی ایران در امریکا» تأسیس کردند و او به عضویت شورای مرکزی و هیئت اجرایی آن انتخاب شد. وی، همچنین به سبب تلاش فراوان در راه پیشبرد جنبش دانشجویی، در نهمین مجمع عمومی سازمان دانشجویان ایرانی در امریکا، که در دانشگاه برکلی در خرداد ۱۳۴۱ش/ ژوئن ۱۹۶۲ برگزار گردید، به عنوان نخستین عضو افتخاری و دائم سازمان برگزیده شد.

در اوایل دهه ۱۳۴۰ش، چمران به همراه دانشجویان ایرانی و نیز دانشجویان مسلمان سایر کشورهای اسلامی، «انجمن اسلامی دانشجویان در امریکا و کانادا» را پایه‌گذاری کرد که به یکی از فعال‌ترین سازمان‌های اسلامی در امریکا تبدیل شد. از درون این انجمن، «گروه فارسی زبان» انجمن اسلامی دانشجویان شکل گرفت.

آموزش نظامی

پس از قیام ۱۵ خرداد، چمران و دیگر اعضای اصلی شاخه نهضت آزادی ایران در خارج از کشور، مبارزه مسلحانه را راه حل مناسبی برای مبارزه با حکومت شاه دانستند و تصمیم گرفتند با تشکیل پایگاهی در کشورهای عربی (الجزایر و مصر)، گروهی از اعضا را برای آموزش مبارزه مسلحانه به این کشورها اعزام کنند. در پی این تصمیم، چمران و ابراهیم یزدی در ملاقاتی با سرکنسول مصر در واشنگتن، از دعوت وی برای سفر به مصر استقبال نمودند و با سفیر مصر در سوئیس نیز مذاکراتی کردند. در ۱۳۴۳ش/۱۹۶۴ نخستین هیئت اعزامی با عنوان «سازمان مخصوص اتحاد و عمل» (سماع) برای آموزش راهی مصر شد.

برنامه‌های آموزشی در مصر تا ۱۳۴۵ش ادامه یافت ولی به دلیل جنگِ تبلیغاتی مصر علیه تمامیت ارضی ایران، روابط «سماع» با دولت مصر تیره شد و ستاد عملیات به لبنان منتقل گشت. استقرار در لبنان نیز طولی نکشید، زیرا جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل (۱۹۶۷) اوضاع لبنان را آشفته کرد و افزون بر آن تیرگی روابط ایران و لبنان در ۱۳۴۶ش، که به قطع رابطه دو کشور انجامید، ادامه فعالیت اعضای نهضت را غیرممکن ساخت و در نتیجه فشارِ دولت لبنان، آنان مجبور به ترک این کشور شدند.

چمران به امریکا بازگشت، ولی در اواخر ۱۳۴۹ش بار دیگر برای ادامه مبارزه سیاسی و به دعوت امام موسی صدر، رهبر شیعیان لبنان، راهی لبنان شد و در جنوب آن اقامت گزید و از همانجا با فلسطینی‌ها در ارتباط بود.

او با همکاری امام موسی صدر «حرکة المحرومین» و شاخه نظامی آن، اَمَل، را پایه ریزی کرد و مدیریت مدرسه صنعتی جبل عامل را در صور به عهده گرفت. پس از ربوده شدن امام موسی صدر، چمران به عنوان یکی از اعضای اصلی رهبری حرکةالمحرومین برگزیده شد.

او در اقامت هشت ساله‌اش در لبنان، بیشتر وقایع سیاسی و انقلابی آنجا را زیر نظر داشت. وی در مرکز سازمان امل در جنوب شرقی بیروت در منطقه شِیاح، از مناطق فقیرنشین شیعیان، مجدّانه فعالیت می‌کرد و برای تربیت جوانان مسلمانِ شیعه و ارائه درس‌های اسلامی، سازمان‌های اسلامی دانشجویان را در بیروت و شهرهای جنوبی لبنان، به شیوه انجمن‌های اسلامی دانشجویان، تأسیس کرد که بعدها جوانانِ این مراکز هسته اولیه حرکة المحرومین را به وجود آوردند.چمران در کمک به مردم فقیر لبنان نیز نقش مؤثری داشت، از جمله در صور برای شیعیان فقیر کارگاه قالی بافی دایر کرد.[۱۵]

پس از پیروزی انقلاب اسلامی (بهمن ۱۳۵۷ش)، چمران پس از ۲۳ سال دوری از وطن به ایران بازگشت. نخستین اقدام او راه‌اندازی اولین دوره آموزش سپاه پاسداران بود که خود تربیت اعضا را به عهده گرفت و پس از انتصاب به سمت معاونت نخست وزیر، به حل و فصل مسائل مناطق بحرانی کشور پرداخت.

با گذشت هشت روز از پیروزی انقلاب اسلامی، آشوب و جنگ مسلحانه در کردستان آغاز شد و چمران به همراه سرتیپ فلاحی، فرمانده نیروی زمینی، مأموریت یافت تا با شیوه‌های مسالمت آمیز بحران را رفع نماید. او پس از حل وفصل قضیه مریوان، مأمور آرام سازی پاوه و دیگر شهرهای کردستان شد. غائله کردستان سرانجام با ورود ارتش به منطقه و استقامت چمران و نیروهای محلی فروکش کرد.

چمران پس از بازگشت به تهران به پیشنهاد شورای انقلاب و به فرمان امام خمینی در آبان ۱۳۵۸ش به وزارت دفاع منصوب شد. او برنامه‌هایی را برای دگرگونی و اصلاح در ارتش پی ریزی کرد که یکی از مهم‌ترین آنها توجه به صنایع و تحقیقات دفاعی بود. وی همچنین یکی از سه عضو هیئتی بود که پس از برقراری آرامش نسبی در کردستان، برای اصلاحات و سازندگی و مذاکرات سیاسی با گروهها و مردم کردستان راهی منطقه شدند.

چمران، در نخستین دور انتخابات مجلس شورای اسلامی، با بیش از یک میلیون رأی به نمایندگی مردم تهران انتخاب شد و براساس حکم امام خمینی در اردیبهشت ۱۳۵۹ش، نماینده و مشاور رهبر انقلاب در شورای عالی دفاع شد. چمران براساس تجارب نظامی‌اش پیش از شروع جنگ عراق با ایران، با توجه به ناامنی مرزها به ویژه مرزهای غربی، پیشنهاد تشکیل لشکرهایی ده هزار نفری از نیروهای مردمی را داد که به تصویب شورای انقلاب رسید و ارتش نیز موظف به همکاری شد، ولی به سبب موافق نبودن رئیس ستاد مشترک وقت، این طرح به تعویق افتاد.

شهادت دکتر مصطفی چمران

چمران در اردیبهشت ۱۳۶۰ش در آزادسازی سوسنگرد و تپه‌های الله اکبر شرکت داشت. پس از فتح ارتفاعات الله اکبر، چمران طرح تسخیر دِهْلاویه را به کمک رزمندگان ستاد جنگهای نامنظم به مرحله اجرا درآورد و در ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ش براثر اصابت ترکش خمپاره دشمن در جبهه سوسنگرد ـ دهلاویه به شهادت رسید و در بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

امام خمینی به مناسبت شهادت دکتر مصطفی چمران در ۱ تیر ۱۳۶۰ش پیامی خطاب به ملت ایران، لبنان و خانوادۀ شهید چمران صادر کرد.